რა ვაკეთეთ რას ვშვრებოდით, ანუ... საქართველოს ისტორია მეცხრამეტე საუკუნისა

ერთხელ მე და პაპა-ჩემი

ერთ ადგილს შევიყარენით;

ჯერ, როგორც მოგეხსენებათ,

მრავალჯერ დავამთქნარევით.

მერე ვუთხარ: - პაპა-ჩემო!

უწინდელი რამ გვაუწყეთ:

რით ვიდიდეთ თავი ჩვენი,

სახელი რით მოვიხვეჭეთ?

მაგალითებრ, მაშინ, როცა

მიიწურა ქართლის ბედი,

როცა მოგვიკვდა ერეკლე,

ის ჩვენი ქვეყნის იმედი, -

რა ვაკეთეთ, რას ვშვებოდით?

- შენი მტერი!... პირღიადა

დავრჩით და ცას შევყუროდით.

მერე, როს მეფე გიორგი

დაჯდა შერყეულსა ტახტზედ,

შინ თვისტომნი აუჯანყდნენ, 

წამოასხდნენ მტრადა თავზედ, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ჩვენც ერთმანეთს გულმოდგინედ 

ვწეწდით და ვიწეწებოდით.

მერე, როცა ემაგ წეწვით

მეფეს საქმე გავუჭირეთ

და ქვეყანას ერთგულება

ჩვენი ურცხვად გავუძვირეთ, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- რუსეთისკენ სახვეწნელად 

გავრბოდით და გამოვრბოდით.

მერე, როცა საწყალ მეფემ

დაგვიყენა ლეკნი მცველად,

თვის ქონება სრულად დასდვა

ჩვენი ქვეყნის დასახსნელად, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?                            

- მადლიერნი მუთაქაზედ

ვიწექით და ვნებივრობდით.

მერე, როცა მოკვდა მეფე,

აიშალნენ მეუფეთ ძენი

და ერთმანეთის შურითა

სულ ძირს დასცეს ქართლის ბჭენი, -

რა ვეკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ჩვენც ლამაზად სულყველასა

თვითო-თვითოდ ვღალატობდით.

მერე, როცა დაქსაქსულნი

უცხო ხალხმა ხელთა გვიგდო,

ქართვლის ბედი ბურთსავითა

სათამაშოდ შინ გაიგდო, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ჩვენც ყაბახზედ ვაჟკაცურად

ვჯირითობდით, ვბურთაობდით!

მერე, როცა გაგვიჭირდა

ყოფნა უცხოს ხალხის ხელში,

როს საშველად მოწვეულმა

წაგვიჭირა თოკი ყელში, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- მაშინ მივხვდით, რომ ყველანი

ერთს ტაფაში ვიწვებოდით.

მერე, როცა ამ წვა-დაგვამ

დღენი ჩვენნი მოგვაწბილა,

ტანჯვა ვეღარ ავიტანეთ,

სინიდისმაც გაგვამხილა, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- შერცხვენილნი და დამწვარნი

აქა-იქა ვჩურჩულობდით.

მერე, როცა ეგ ჩურჩული

შეგვიტყვეს, თუ შეგვამცნიეს,

როცა ცხვრისა ფარასავით

მოგვკრიბეს და შეგვამწყვდიეს, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ფერმიხდილნი ბეზღობაში

ერთმანეთს ვეჯიბრებოდით.

მერე, როცა მაგ ბეზღობით

ზოგმა თავი გადვირჩინეთ,

ქვეყნისათვის ზრუნვა, ფიქრი

ჩვენ თავიდან ავიცდინეთ, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- მოვყევით და სიხარულით

ყოველ-დღე ვბედოვლათობდით.

მერე, როს ბედოვლათობით

საქმე ხელთ არ მოდიოდა,

რაც რამ გვქონდა სულ გავფლანგეთ,

არარა შემოგვდიოდა, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ერთმანეთს უსინიდისოდ

მამულებს ვეცილებოდით.

მერე, როცა მაგ ცილობით

ერთმანეთი ჩვენ დავღუპეთ,

ერთმანეთის მტრობით ჩვენს სახლს

ცეცხლი ჩვენვე წავუკიდეთ, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- ჭკვიანურად იმ ცეცხლის წინ

ვისხედით და ხელს ვითბობდით.

მერე, როს ხელთ სათბობადაც

ჩვენი სახლი აღარ ვარგდა,

როცა დიდი და პატარა 

გაღარიბდა, გაღატაკდა, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშჰვრებოდით?

- თვით შევსხედით მაღლა თაროს,

დაბლა ყმებსა ტვინსა ვწოვდით.

მერე, როცა ეს ყმებიცა

დროთა ბრუნვით ჩამოგვერთვნენ

და ცხოვრების ჩვენის წყარო

მაგ გზობითაც თითქო შესწყდნენ, - 

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- მაგას, შვილო, ნუღარ მკითხავ...

ვტიროდით, ვიხოცებოდით!..

მერე, როცა მაგ ტირილით

ყმები აღარ დაგვიბრუნდა

და ყმებისა მოშორების

გულს ტკივილი დაგვიყუჩდა, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- რაღაც ბანკი მოვიგონეთ

და მასზედ ვლაზღანდარობდით

მერე, როს საშვილიშვილოს

ბანკს უმუხთლა თქვენში ერთმა:

ჩემთვის ბანკი რა ჭკვააო, 

არ მომცაო შვილი ღმერთმა, -

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

- „Наплечо“ - ბა გვასწავლეო,

მთავრობას ვეხვეწებოდით.

მერე როცა... - კიდევ როცა! ... -

აქ გამიწყრა პაპა-ჩვენი:

- შემაწუხე ამდენ კითხვით,

„პოჟოლუსტა,“ დამეხსენი.

რა ვაკეთეთ? რას ვშვრებოდით?

მას ვშვრებოდით, რომ თქვენსავით

უსაქმოდ ვეხეტებოდით.

ილია ჭავჭავაძე. 24 აგვისტო. 1871 წ.